بسم الله الرحمن الرحیم

بر خلاف مشهور که علم را به حوزوی (کلام، فقه و اخلاق) و دانشگاهی (علوم تجربی و ... ) تقسیم می کنند ما به پیروی از حضرت آیة الله جوادی آملی حفظه الله قائل به چنین تقسیمی نیستیم.

در یک تقسیم بندی کلی تمام علوم را می توان به دو بخش تقسیم کرد: 1. علومی که از قول خدا بحث می کنند (خدا چه گفت؟) و علومی که از فعل خدا بحث می کنند (خدا چه کرد؟). بر اساس این دیدگاه تمام علوم، اسلامی و مصداق علم در لسان ثقلین خواهند بود.

اما بحث ثواب علم را باید در دو حوزه مستقل بررسی کرد: 1. آموختن علم (طلب علم) 2. داشتن علم (عالم بودن)

ثواب علم آموزی: هر کار غیر حرام و مکروهی که برای تقرب به خداوند متعال انجام شود مثاب خواهد بود و این امریست مسلم که طلب علم نیز از آن مستثنی نخواهد بود.

ثواب علم داری: عالم بودن به هر علمی بدون اینکه عملی را در پی داشته باشد گرچه در این دنیا فضل و برتری محسوب می شود، اما مثاب بودنش در قیامت محل تامل است.

دارنده علمی در آخرت مثاب خواهد بود که بتواند علمش را به صحنه قیامت بیاورد؛ زیرا قرآن کریم می فرماید: من جاء بالحسنة فله عشر امثالها 160/ انعام ( و 89/ شعراء ، 84/ صافات ، 84/ قصص ) و نفرمود من عمل بحسنة یا من کان عنده حسنة. از این رو در شرح حدیث من حفظ على أُمتی أَربعین حدیثا ینتفعون بها بعثه الله یوم القیامة فقیها عالما گذشته از ضعف سندی این روایت و برخی روایات متشابه، باید گفت کسی عالم فقیه محشور می شود که بتواند علمش را به صحنه قیامت بیاورد. علمی سالم به صحنه قیامت می رسد که بتواند از معرکه سکرات جان سالم به دربرد و این نمی شود مگر آنکه علم با جان عالم پیوند خورده باشد. وقتی علم به جان عالم گره می خورد که عالم به آن علم عمل کرده باشد و این مضمون کلام رسول خدا صلی الله و علیه و آله است که فرمود: یَطْلُبُ فِیهِ عِلْماً سَلَکَ اللَّهُ بِهِ طَرِیقاً إِلَى الْجَنَّةِ.

بر اساس این تحلیل:

1. آنچه از برخی بزرگان مبنی بر تمسک به ظاهر روایت من حفظ على أُمتی أَربعین حدیثا ... نقل می شود، جای تامل خواهد داشت.

2. ثواب علم تنها در دو جا خواهد بود؛ در طلب و در عمل و نه در حمل تنها.

ولکن اگر این حمل به قصد رساندن این علوم به دیگران جهت تعلیم آنان باشد از باب مقدمه کار خیر (بالمعنی المطلق) مثاب خواهد بود.